Planeet en klimaat: De aarde staat in het rood
Planetaire grenzen worden steeds vaker overschreden. Er moeten daarom drie transities plaatsvinden om de aarde duurzaam te gebruiken: in energie, productie en landbouw. Dat vraagt om internationale samenwerking in een wereld die steeds nationaler wordt.
Het gaat niet goed met onze planeet
De gezondheid van onze planeet verslechtert aanzienlijk door verschillende menselijke activiteiten. De opwarming van de aarde, veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen zoals CO₂ als gevolg van het verbranden van fossiele brandstoffen, leidt tot stijgende temperaturen en extreme weersomstandigheden. Chemische lozingen en afvalstoffen vervuilen zowel bodem als water, wat schadelijk is voor ecosystemen en de menselijke gezondheid. Landbouwpraktijken en de winning van natuurlijke hulpbronnen verstoren vaak natuurlijke processen en leiden tot de afbraak van ecosystemen.
Planetaire grenzen zijn de negen kritieke processen die het systeem van de aarde reguleren. Deze grenzen geven aan waarbinnen de mensheid moet opereren om duurzaam gebruik te maken van de hulpbronnen op aarde1. Zes van de negen grenzen worden al overschreden en bevinden zich ver in de alarmfase, waaronder klimaatverandering, het functioneren van ecosystemen en bijbehorende achteruitgang in biodiversiteit, en de verstoring van biochemische kringlopen (zie 'Negen planetaire grenzen').
Negen planetaire grenzen
De negen planetaire grenzen zijn de opwarming van de aarde (het broeikaseffect), het goed functioneren van ecosystemen, het sluiten van de stikstof- en fosforkringloop, het gat in de ozonlaag, oceaanverzuring, waterschaarste, landgebruik (het beperken landbouwgrond), chemische verontreiniging van toxische stoffen en plastics, en de concentratie schadelijke verbindingen in de atmosfeer.
De planetaire grenzen zijn nauw met elkaar verbonden. Het overschrijden van één grens kan leiden tot het overschrijden van andere grenzen, wat de stabiliteit van het systeem verder in gevaar brengt.
Klimaatverandering kan bijvoorbeeld leiden tot verlies van biodiversiteit als soorten zich niet snel genoeg kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden. Dit verlies aan diversiteit kan de veerkracht van ecosystemen verminderen, waardoor ze minder goed bestand zijn tegen klimaatverandering.
De grenzen geven niet exact aan waar grote veranderingen in het functioneren van deze kritieke processen zullen plaatsvinden.
Wel weten we dat verdere verstoring van de processen kan leiden tot ingrijpende systemische veranderingen.
Deze veranderingen kunnen de interacties tussen de geosfeer (de fysieke aarde) en de biosfeer (alle levende organismen) zodanig hervormen dat er een minder stabiele en minder voorspelbare omgeving ontstaat.
Sinds de introductie van het raamwerk van de planetaire grenzen in 2009 is een zorgelijke achteruitgang te zien.
Het raamwerk van de planetaire grenzen benadrukt het behoud van de stabiliteit van de aarde, en is een leidraad voor preventieve maatregelen.
Door het overschrijden van planetaire grenzen neemt namelijk het risico toe dat we kritieke kantelpunten naderen. Het Global Tipping Points Report probeert de risico’s en kansen van deze kantelpunten te beoordelen (zie 'Kantelpunten in zicht').2
Kantelpunten in zicht
Het Global Tipping Points Report identificeert 16 kritieke veranderingen in ecosystemen en biodiversiteit die kunnen leiden tot abrupte en mogelijk onomkeerbare veranderingen in de wereld. Deze kantelpunten zijn nauw verbonden met klimaatverandering. Het smelten van de ijskap van Groenland kan leiden tot een aanzienlijke zeespiegelstijging en verdere opwarming van de aarde. Het ontdooien van de permafrost kan grote hoeveelheden methaan vrijgeven, een krachtig broeikasgas dat de opwarming van de aarde versnelt. Ook ontbossing in het Amazone-regenwoud, een belangrijke koolstofopslag, kan verdere opwarming van de aarde veroorzaken. Een aantal van deze kantelpunten vinden al plaats bij een temperatuurstijging van 1,5 graden.
Processen die het kantelpunt overgaan kunnen zichzelf en elkaar versterken. Zo is er door het smelten van de ijskappen minder ijs- en sneeuwoppervlak waardoor zonnestralen in mindere mate de ruimte in worden teruggekaatst en verdere opwarming plaatsvindt. Zo ontstaat een vicieuze cirkel die door de natuur zelf wordt aangedreven en waarop de mens geen invloed meer heeft.
Hoogste temperatuur in 3 miljoen jaar
Zoals ook zichtbaar in het raamwerk van de planetaire grenzen, is de grens voor klimaatverandering al ruimschoots overschreden. Er is wetenschappelijke consensus over de oorzaak van klimaatverandering. De CO2-concentratie in de atmosfeer is door menselijk handelen – het verbranden van fossiele brandstoffen – uit de natuurlijke bandbreedte gebroken4.
Het doel van het Akkoord van Parijs omklimaatopwarming te beperken tot 1,5 à 2 graden Celsius, is nog haalbaar maar vereist dringende en effectieve maatregelen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. De afgelopen jaren vond echter al een temperatuurstijging plaats van 1,5 graden (2023) en erboven (2024). Hoewel tijdelijke factoren hierop van invloed kunnen zijn, maken klimaatwetenschappers zich zorgen over de haalbaarheid van het 1,5-gradenscenario.
Structureel – over langere periode gemeten – is de temperatuur met 1,2 graad gestegen5. Op basis van het huidige klimaatbeleid en alle genomen acties koersen we nog altijd af op een opwarming van de aarde van 2,5 tot 2,9 aan het eind van de eeuw6. Dat zou de hoogste temperatuur in de laatste drie miljoen jaar zijn.
Ook verlies biodiversiteit blijft alarmerend
Een planetaire grens die ook wordt overschreden is biodiversiteit. Dit omvat een achteruitgang in genetische variatie binnen soorten, het aantal verschillende soorten op aarde, en de diversiteit van ecosystemen. Ecosystemen zijn complexe netwerken van levende organismen, waarin talloze interacties plaatsvinden. Hoewel de stabiliteit van ecosystemen sterk afhankelijk is van de balans tussen deze interacties, kan verlies van biodiversiteit leiden tot instabiliteit door verminderde veerkracht en verlies van ecosysteemdiensten. Bekend is dat zowel genetische als functionele diversiteit significant achteruitgaat. Het World Wide Fund (WWF) heeft in kaart gebracht dat in 2024 al 73% van de oorspronkelijke (gemonitorde) populaties aan levende dieren, planten en micro-organismen zijn verdwenen. Op de Rode Lijst van het The International Union for Conservation of Nature (IUCN) staan meer dan 40.000 bedreigde soorten, ongeveer 28% van het totaal aan geëvalueerde soorten.
Verlies van biodiversiteit heeft verschillende oorzaken, waarbij menselijke activiteiten zoals ontbossing en omzetting van natuur in landbouwgrond een belangrijke rol spelen. De landbouwrevolutie, met name de intensieve landbouw en bevolkingsexplosie die dit teweeg bracht, staat aan de basis van de recente uitstervingsgolf. Landbouwgronden zijn dankzij landbouwchemicaliën veranderd in een omgeving waarin de meeste soorten niet kunnen overleven.
Het verlies van biodiversiteit is een van de meest urgente problemen van onze tijd en heeft verstrekkende gevolgen voor mens, maatschappij en economie. Ecosystemen leveren voedsel, energie, medicijnen en natuurlijke grondstoffen. Het afnemen van biodiversiteit leidt tot afname van gewasproductie, wat de voedselzekerheid in gevaar brengt. Veel sectoren, zoals landbouw, visserij en toerisme, zijn afhankelijk van gezonde ecosystemen. Het verlies van biodiversiteit kan leiden tot economische verliezen en hogere kosten voor bedrijven in deze sectoren. Het is van groot belang dat we actie ondernemen om biodiversiteitsverlies te stoppen.
Parijs-moment voor biodiversiteit
Verlies van natuur en biodiversiteit wordt steeds vaker geagendeerd door overheden, wetenschappers, bedrijven en de financiële sector. Tijdens de Biodiversiteitstop COP15 in Montreal in 2022 – ook wel het Parijs-moment voor natuurgenoemd – hebben 200 overheden het Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework (GBF) ondertekend, waarin acties zijn opgesteld om biodiversiteitsverlies te stoppen.
Een van de afspraken is de 30-by-30 agreement. Die zegt dat 30% van het aardoppervlak beschermd gebied moet zijn in 2030. Op dit moment is dat 16% op land en 8% van oceanen. 2030 is een ambitieuze maar noodzakelijke tijdslijn: overheden en bedrijven moeten direct in actie komen om het GBF om te zetten in nationale biodiversiteitstrategieën en doelstellingen. Eind 2024 had nog slechts 10% van de landen dit gedaan.
Naast klimaat en biodiversiteit nog vier planetaire systemen over de grens
Zoetwaterschaarste
Volgens de Commission of the Economics of Water is er aan het eind van dit decennium 40% meer vraag naar zoet water dan aanbod. Komende vijfentwintig jaar kan meer dan de helft van de mondiale voedselproductie mislukken door de watercrisis7.
Verstoring biochemische kringlopen
De mens verstoort ook de natuurlijke stikstof- en fosforcycli van de aarde. De overtollige stikstof en fosfor uit de landbouw lekt in meren, riviermondingen, baaien en zeeën; wereldwijd. Hierdoor ontstaan groei van giftige algen en zuurstofarme ‘dode zones’ in onze wateren.
Chemische milieuverontreiniging
Onder andere plasticvervuiling veroorzaakt grote schade aan ecosystemen en de menselijke gezondheid. Bovendien worden fossiele brandstoffen gebruikt in de productie ervan. Door economische- en bevolkingsgroei kan plasticafval verdrievoudigen in 2060. Plastic dat in het milieu komt, kan verdubbelen tot 44 miljoen ton (Mt) per jaar en plastic in het water verdrievoudigen8.
Landgebruik (ontbossing)
Sinds het begin van de landbouw is het aantal bomen wereldwijd met bijna 50% afgenomen van 6 biljoen tot 3 biljoen. Tussen 2001 en 2021 is een bosgebied ter grootte van ongeveer de helft van China verloren gegaan of vernietigd9. Ongeveer 15 miljoen vierkante kilometer land is momenteel in slechte staat, wat meer is dan de grootte van Antarctica10. Dit gebied breidt zich jaarlijks uit met 1 miljoen vierkante kilometer11. Zeven van de negen planetaire systemen worden nu negatief beïnvloed door niet-duurzaam landgebruik. Het is een hoofdoorzaak van degradatie van land, hoge broeikasgasemissies en het grootste deel van ontbossing en zoetwatergebruik12.
De vraag is of het mogelijk is de verschillende planetaire processen terug in de veilige zone te krijgen. Dit is eerder gelukt bij het gat in de ozonlaag. De ozonlaag is één van de negen planetaire grenzen en beschermt het leven op aarde tegen de schadelijke ultraviolette straling van de zon. In de jaren 70 en 80 van de 20ste eeuw werden we ons bewust van de aantasting van de ozonlaag door de uitstoot van chloorfluorkoolwaterstoffen (cfk's). Die zaten onder meer in koelkasten, airconditioning en spuitbussen. In 1987 tekenden 198 landen het Protocol van Montreal tegen ozonafbrekende stoffen13. Sindsdien krimpt het gat in de ozonlaag. Een kentering bewerkstelligen is dus mogelijk als wereldwijd wordt samengewerkt.
Systeemverandering noodzakelijk
De druk op de aarde blijft toenemen, onder andere door een groeiende wereldbevolking. De VN verwacht in de jaren 80 van deze eeuw 10,3 miljard mensen op onze planeet. Dat zijn 2 miljard meer mensen dan nu. Ook de wereldeconomie verdubbelt de komende 25 jaar. Op het World Economic Forum van begin 2025 werden extreme weersomstandigheden, verlies van biodiversiteit en instorten van ecosystemen, kritieke verandering van natuurlijke systemen op aarde en tekorten aan natuurlijke hulpbronnen als de vier grootste wereldwijde risico’s gezien voor het komende decennium (zie afbeelding hiernaast).
Als we de planetaire systemen terug in de veilige zone willen brengen, dan moeten onze productiesystemen op de schop. Energieopwekking moet hernieuwbaar, productie circulair en landbouw regeneratief worden (gericht op het herstellen en verbeteren water- en bodemkwaliteit en het herstellen van biodiversiteit). Deze transities moeten tegelijkertijd plaatsvinden.
Noodzakelijke systeemveranderingen
Noodzakelijke systeemverandering 1: energietransitie
Het afremmen van de klimaatverandering is een wereldwijde uitdaging Deze megaklus moet starten bij een grote aanpassing van het mondiale energiesysteem: van het opwekken en gebruiken van fossiele energie (olie, gas en steenkool) naar hernieuwbare energie (zon, wind, biobrandstoffen en afgeleide producten).
Het Net Zero Emissions by 2050-scenario van het International Energy Agency (IEA) geeft aan wat er nodig is om de opwarming van de aarde op 1,5 graad Celsius te houden. Daarvoor moet het aandeel van hernieuwbare energie in 2050 grofweg 70% deel van de energievoorziening gaan verzorgen.
Bron: IEA World Energy Outlook (2024). Total final consumption by fuel and scenario, 2023-2050. Steps is het scenario dat de energieconsumptie per brandstof weergeeft bij continuering van huidig beleid, APS het scenario als de beloftes van overheden en bedrijven worden opgevolgd, en NZE het normatieve meest efficiënte scenario naar 1.5 Graden.
Er is de komende decennia nog heel veel werk te verzetten. Het aandeel van hernieuwbare energiebronnen in de mondiale energievoorziening is nu slechts 15%14. Op dit moment stijgt de vraag naar kolen, olie en gas nog door en bij doorzetting van het huidige beleid is de verwachting dat fossiele brandstoffen in 2050 nog 50% of meer van de energievoorziening blijven verzorgen.
Een bemoeilijkende factor voor de energietransitie is dat de vraag naar energie de komende decennia blijft toenemen. Volgens veel energiespecialisten groeit de wereldwijde energievraag tussen nu en 2050 variërend van 14% tot 34%15, 16, 17. Economische groei en bevolkingsgroei spelen hierin een hoofdrol, vooral in opkomende landen. Bovendien zijn er nieuwe aanjagers voor de vraag naar energie zoals AI en datacentra.
Noodzakelijke systeemverandering 2: circulaire economie
Industriële productie en de bouw zijn verantwoordelijk voor zo’n 9% van alle uitstoot van broeikasgas15. Verder zijn industrie en bouw grootverbruiker van natuurlijke bronnen: zo’n 50% van het mondiale totaal. Ook produceren deze sectoren een kwart van het mondiale afval.
Een circulaire economie helpt om eindige grondstofvoorraden niet uit te putten en de hoeveelheid afval te verkleinen. Bestaande materialen en producten worden zo lang mogelijk hergebruikt, opgeknapt, hersteld, gedeeld en verhuurd. Dit is anders dan in de lineaire economie waarin grondstoffen worden gewonnen, die na gebruik als afval worden verbrand of gestort.
Ook de circulaire economie komt onvoldoende van de grond. De global circularity rate is zelfs gedaald. Deze meet het aandeel hergebruikte materialen in de mondiale economieën nam ag van 9,1% in 2018 tot 7,2 in 2023. In deze vijf jaar is wel 500 gigaton materiaal gebruikt; 28% van al het door mensen gebruikte materiaal sinds 1901.
Noodzakelijke systeemverandering 3: landbouw
Niet-duurzame landbouw is een hoofdoorzaak van uitputting en verdroging van land, hoge broeikasgasemissies en het grootste deel van ontbossing en zoetwatergebruik22. De landbouw is goed voor 8,5% van alle uitstoot van broeikasgassen, en verandering van landgebruik voor nog eens 14,5%23.
Met een groeiende wereldbevolking en de daaraan verbonden vraag naar voedsel is er meer landbouw en landbouwgrond nodig. De wereldbevolking neemt naar schatting met 18% toe tot 9,7 miljard mensen in 2050. Hiervoor moet de jaarlijkse voedselproductie stijgen van 9,9 naar 12,45 miljard ton24.
Om de aanslag op de planeet te beperken, moeten we over op andere landbouwmethoden.
Regeneratieve landbouw is een alternatief voor de conventionele landbouw. Het reduceert het gebruik van water en andere benodigdheden, zoals kunstmest, en voorkomt verschraling van land en ontbossing. Deze vorm is nog in een ontwikkelingsfase en wordt slechts toegepast op 1,5% van de 5,3 miljard hectare landbouwgrond wereldwijd25.
Regeneratieve landbouw biedt enorme kansen voor een duurzame transformatie van de landbouw en wordt toenemend omarmd door grote agrarische ondernemingen26.
Zoals bij alle transities is financiering cruciaal. Naar schatting is tot 2030 een investering van 210 tot 240 miljard dollar nodig voor de landbouwtransformatie.
De eiwittransitie kan ook de impact van de landbouw op de planeet beperken. In de kern betekent de eiwittransitie, dat mensen in hun dieet, dierlijke eiwitten vervangen met plantaardige. Dit verlaagt de broeikasgasuitstoot van landbouw. Bovendien beperkt het dierenleed en is het gezonder voor mensen, mits er genoeg micronutriënten – zoals vitaminen en mineralen - in het dieet blijven27.
De eiwittransitie is dubbel positief voor het klimaat. Ten eerste verlaagt minder productie van dierlijk eiwit de broeikasgasuitstoot. Ten tweede is voor plantaardige eiwitten minder land nodig. Het vrijkomende land kan dan weer natuurgebied worden, met herstel van biodiversiteit en koolstofopslag. Samen levert dit potentieel 14 tot 20% van de broeikasgasuitstoot-afname op, die nodig is om op het 1.5 ᵒC pad te blijven28.
Versnelling van de mondiale eiwittransitie wordt een uitdaging. Er is een duidelijk verband tussen welvaart en inname van dierlijke eiwitten als vlees, zuivel en eieren29. En de welvaart van groeiende bevolkingen in opkomende landen neemt komende decennia sterk toe.
Nucleaire energie maakt een opvallende comeback
Nucleaire energie is bezig aan een comeback nadat het in 2011 door de kernramp in Fukushima een aantal jaar in het verdomhoekje heeft gezeten.
De achterstand op het net zero pad vraagt om naar kernenergie te kijken als deel van de oplossing. De IEA en het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) gaan in hun net zero scenario’s uit van verdubbeling tot verdrievoudiging van kernenergie tot 2050.
De laatste twee jaar tekenden eenendertig landen – ook Nederland – een verklaring om kernenergie op te schalen: de Declaration to Triple Nuclear Energy Capacity by 2050.
Small Modular Reactors (SMR) lijken een veelbelovende aanvulling te zijn op grote, dure wat kernreactoren. Het voordeel van SMR’s is dat ze klein en modulair zijn. Ze kunnen worden neergezet daar waar de vraag naar energie is, bijvoorbeeld bij een datacentrum, en kunnen al naar gelang worden uitgebreid om aan te sluiten bij de lokale energiebehoefte.
Big Tech is één van de drijvende krachten achter de ontwikkeling van SMR's. Google en Amazon zetten nu al in op SMR’s en verwachten dat ze binnen tien jaar inzetbaar zijn18.
En dan is er nog kernfusie. Kernfusie is dé heilige graal bij het opwekken van nucleaire energie. Atomen worden niet gesplitst, zoals bij traditionele kernenergie, maar gefuseerd.
Fusie-energie is een ongelimiteerde energiebron zonder uitstoot van broeikasgassen. Het produceert minder (problematisch) radioactief afval en het risico op kernrampen is lager. Het kan gebruik maken van de bestaande elektriciteitsnetten en -infrastructuur.
Kernfusie biedt dus een oplossing voor de energietransitie met weinig schadelijke neveneffecten. Wereldwijd zijn er veel testprojecten voor kernfusie, maar er zijn op dit moment nog geen werkzame reactoren. De internationale gemeenschap blijft investeren in ITER, 's werelds grootste kernfusie-experiment in Frankrijk.
Hoewel het nog onzeker is hoe snel en óf deze kernfusietechnologie ooit levensvatbaar wordt, zijn de inspanning en investeringen gerechtvaardigd. De potentiële economische- en milieuwinst is enorm.
De noodzaak van efficiënter omgaan met energie
Volgens sommigen is kernfusie-energie over 10 jaar al breed inzetbaar19. Anderen, als de UK Atomic Energy Authority zijn voorzichter en denken aan de tweede helft van de eeuw.
Kunstmatige intelligentie kan, ondanks het hoge energieverbruik, ook bijdragen aan het vinden van oplossingen. Bijvoorbeeld als het wordt toegepast om productie en logistieke-processen efficiënter te maken en oplossingen voor het overvolle elektriciteitsnet te realiseren.
In het Net Zero Emissions-scenario van de IEA moet het energieverbruik 4% per jaar efficiënter worden. Dat is meer dan tweemaal de huidige trend. Zou dat lukken dan zijn de baten er ook naar. Een-derde van de daling in CO2-emissies dat nodig is voor het 1,5 gradenpad wordt dan behaald. Energie-efficiëntie vraagt ook om verandering van de manier waarop energie wordt geconsumeerd, de vraag moet op een slimme manier op het aanbod worden afgestemd.
Niet op de laatste plaats omdat de verwachting is dat duurzame energieproductie hard door blijft stijgen. Dat komt doordat de kostprijs voor energieopwekking door zon, wind en batterijen blijven dalen. Elektriciteitsnetwerken kunnen niet voldoen aan de enorme toename van duurzame energieproductie20.
Er zou vijf keer zo veel zon en windenergie aan het netwerk kunnen worden toegevoegd als wachtrijen voor een aansluiting worden opgelost. Ondanks deze problemen, stijgt de zon- en windenergieproductie sneller dan fossiele concurrenten ooit deden21.
Hoewel er positieve ontwikkelingen zijn in hernieuwbare energie, moet er nog veel gebeuren om mondiaal netto nul broeikasgasemissie te verwezenlijken. In het huidige verdeelde politieke klimaat is onze basisaanname dat net zero in het jaar 2050 een te grote uitdaging is.
We investeren te weinig...
Het halen van het netto nul-doel - waarbij de uitstoot van broeikasgassen veroorzaakt door mensen in balans is met de uitstoot die wordt verwijderd uit de atmosfeer - vraagt om grote investeringen in duurzaamheid. Schattingen van de mondiale investeringsbehoefte variëren van drie tot negen biljoen dollar per jaar tot 2050. In 2024 werd er 2,1 biljoen groen geïnvesteerd. Dus nog te weinig.
Eerder dit decennium bedroeg de jaarlijkse groei van groene investeringen 20% tot 30%. Van 2023 naar 2024 was de toename nog maar 4%30. Dit is waarschijnlijk het gevolg van hogere financieringskosten door gestegen rentes en maatschappelijk-politieke tegendruk.
Vooruitkijkend moet de groene transitie concurreren met toenemende uitgaven voor defensie en industriepolitiek en vergrijzingsuitgaven zoals pensioen en zorg.
…zeker in adapteren
In klimaatdiscussies wordt adaptatie nog altijd gezien als het kleine broertje van voorkomen. Dit moet – en zal – de komende decennia veranderen. Een groter deel van de totale klimaatinvestering moet naar weerbaarheid tegen klimaatverandering.
Het is duidelijk dat de temperatuurstijging niet meer onder 1,5 graad Celsius blijft. De fysieke impact van klimaatverandering neemt dus toe. Het IPCC voorziet meer extreem weer zoals hittegolven, droogte, bosbranden, hevige regenval en overstromingen. We moeten investeren in aanpassingen hierop.
De achterstand in financiering van adaptatie - de adaptation finance gap - neemt ieder jaar toe. Van 2,1 biljoen dollar groene investeringen in 2024 ging slechts 20 miljard naar adaptatie. Het doel is verdubbeling in 202531. Ook dan is de finance gap nog 170-330 miljard per jaar32.
CO2 belasting
Belasten van CO2-uitstoot kan een belangrijke rol spelen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Het kan emissies reduceren en de opschaling van schone energie stimuleren. Dekking en niveaus zijn nog te laag. De meeste regelingen hanteren 10 tot 60 dollar per ton CO2-equivalent (CO2e). Voor netto nul moeten belastingniveaus in alle grote economieën oplopen naar 50 tot 100 dollar per ton CO2e in 2030 en naar 160 en meer in 205033.
Kunnen (en willen) we klimaatprocessen naar onze hand zetten?
Kan direct menselijk ingrijpen in deze klimaatprocessen - geo-engineering – het tij keren? Dit is hoogst onzeker. Het heeft zich nog niet bewezen op grote schaal, bevat risico’s op ongewilde neveneffecten en is bouwtechnisch een zeer grote uitdaging.
Geo-engineering is een palet van methoden, die in één van drie categorieën vallen:
- Verwijderen van al uitgestoten broeikasgassen uit de atmosfeer;
- Beperken van de hoeveelheid zonlicht die de aarde bereikt;
- Remmen van klimaatprocessen op aarde zelf.
Bij broeikasgasverwijdering – negatieve emissies of carbon capture and storage -wordt CO2 uit de atmosfeer gehaald. Het wordt opgeslagen in bijvoorbeeld lege olievelden. Andere methoden zijn bemesten van oceanen, zodat er meer CO2-etend plankton groeit, of grootschalig bomen planten.
Bij solar radiation management – ook wel global dimming – is het idee om zonlicht terug te kaatsen naar de ruimte, met bijvoorbeeld kleine deeltjes in de stratosfeer, reflectoren in woestijnen, wolken witter maken met zeewater en steden met witte daken.
Nog controversiëler zijn de ideeën voor polar engineering. Onderwatermuren van wel 100 meter hoog en vele kilometers lang moeten warmer water weg te houden bij ijskappen. Rondpompen van koud water, moet verwarming van de basis van ijskappen voorkomen.
Deze ideeën krijgen nog niet veel steun. Het wordt gezien als symptoombestrijding, kan tot grote ecologische verstoring leiden en is technisch en constructief zeer uitdagend.
Tenslotte, zijn er zorgen of het inclusief en eerlijk gedaan kan worden. Zo is aangetoond dat het koelen aan de ene kant van de wereld, andere plekken warmer kan maken. De klimaatverandering wordt dan slechts verplaatst. In theorie kan dit betekenen dat rijke landen of bedrijven, klimaatverandering beïnvloeden ten koste van ontwikkelingslanden en gemarginaliseerde groepen elders. Dit kan ook draagvlak voor gemeenschappelijke aanpak van klimaatverandering verlagen.
1Planetary boundaries - Stockholm Resilience Centre
4Grafiek per Prof. Ed Hawkins on X.com: https://x.com/ed_hawkins/status/1706296288705212894
5Petrov et. aL. (2023). Visualization of IPCC data.
6Climate Action Tracker (2024).
7Global Commission of the Economics of Water – Valuing the Hydrological Cycle of Water as a Global Common Good. 17 oktober 2024
8OECD – Global Plastics Outlook: Policy Scenarios to 2060. 21 juni 2022
9Mongabay (L. Kimbrough) – We’ve crossed the Land Use change Planetary Boundary, but Solutions await. 4 aug 2022
10Gedegradeerd land verwijst naar land dat zijn natuurlijke productiviteit, biodiversiteit en ecologische functies heeft verloren door verschillende factoren zoals ontbossing, overbegrazing, landbouwpraktijken, verstedelijking en klimaatverandering.
11UNCCD – Planetary boundaries: Confronting the Crisis of Land Degradation. 1 december 2024
12Potsdam ICIR - Stepping Back from the Precipice: Transforming Land Management to Stay within Planetary Bndrs, 2024.
13WEF – The Ozon Layer is on the Path to Recovery: Here’s How the World Made it Happen. 28 november 2024.
14Zon-, wind-, waterkracht-, biomassa- en geothermische energie
15Wood MacKenzie – Energy Transition Outlook: 2024-2025 update. 29 oktober 2024
16International Energy Agency – World Energy Outlook 2024. Oktober 2024
17 Energy Information Agency – International Energy Outlook 2023. 19 oktober 2023
18De International Atomic Energy Agency (IAEA) geeft aan dat er momenteel meer dan 80 SMR-ontwerpen in ontwikkeling zijn in 18 verschillende landen. Wel is er nog goedkeuring van de regelgevende instanties nodig.
19Fortune – US aims to have a Nuclear Fusion Plant within 10 Years. 26 september 2023
21Nathanial Bullard (2025): Presentations — Nat Bullard
22Potsdam ICIR - Stepping Back from the Precipice: Transforming Land Management to Stay within Planetary Bndrs, 2024.
23EcoExperts – The Worlds Top Seven Most Polluting Industries. 12 maart 2025
24Our World in Data - Food Supply. December 2023
25Unsustainable Magazine - Prevelance of Regenerative Agriculture (RA) across the World. 4 november 2022
26Food Ingredients First – ADM announces Regenerative Farmland Target for 2025. 23 juli 2024.
27T. Beal, F. Ortenzi & J. Fanzo – Estimated Micronutrient Shortfalls of the EAT-Lancet Planetary Hearth Diet. 8 juni 2023
28Good Food Institute – Global Food System Transition is Necessary to Keep Global Warming below 1.5 ᵒC. juli 2021
29V. Andreoli, M. Bagliani, A. Corsi & V. Frontuto – Drivers of Protein Consumption: a cross-country analysis. 1 juli 2021
30World Economic Forum - Fostering Efficient Energy Transtion 2024 - 19 juni 2024
31UN Climate Change – The Glasgow Climate Pact – Key Outcomes from COP 26. 13 december 2021
32UN Environment Programme – Adaptation Gap Report 2024: Come Hell and High Water. 7 november 2024
33Earth.org – What is a carbon tax, pros and cons, and implementation around the world. 9 januari 2024